A. Derslerin Planlanması ve Yürütülmesi
COVID-19 Küresel salgın döneminde gerçekleştirilen uzaktan öğretim faaliyetleri ile salgının devam ettiği yeni normal ve sonrasındaki süreçteki uzaktan öğretim faaliyetlerinin birbirinden farklı olması beklenmektedir. Dolayısıyla, “yeni normal” olarak ifade edilen süreçte ve devamında uygulanacak uzaktan eğitim; mümkün olduğunca çerçevesi çizilmiş ve yapılandırılmış bir uzaktan eğitim olmalıdır. Bu kapsamda tamamen uzaktan eğitim ile yürütülecek derslerin dönem başlamadan önce belirlenmesi, ilgili dersin öğrenme hedefleri ile uyumlu olarak planlanması ve yürütülmesi, dersin planlanma sürecinde öğrenci katılımının ve aidiyet duygusunun artırılması için öğrenci ihtiyaçlarının da mümkün olduğunca göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu doğrultuda aşağıda uyulması gereken ilkeler ve öğretimin niteliğinin artırılmasına yönelik önerilere yer verilmiştir.
Uyulması Gereken İlkeler:
- Ders izlencesi; dersin yapısı, işleyişi, amaçları ve bu amaçlara ulaşma noktasında planlanan her türlü aktiviteyi içeren ders tanıtım dokümanıdır. Ders izlencesinin hazırlanarak dönem başında öğrencilere sunulması öğrencilerin dersin sonunda ulaşacakları kazanımları ve dersi geçebilmek için kendilerinden beklenenleri de görmelerini sağlamaktadır. Bu nedenle tamamen uzaktan eğitim yoluyla yürütülecek olan derslerde ders izlencelerinin hazırlanarak dönem başında Ders Bilgi Sistemi’nde (DBS) paylaşılması gerekmektedir. Tamamen uzaktan eğitimle yürütülecek derslerin izlencesinde uzaktan eğitim süreçlerine ilişkin kurallara da yer verilmelidir. Ders izlencesi oluşturma rehberi için tıklayınız.
- Tamamen uzaktan eğitim ile yürütülmesine karar verilen derslerin öğrencilere ilan edilmesi ve bu konuda gerekli tüm teknik olanakların (internet, bilgisayar, tablet vs.) temininin öğrencinin sorumluluğunda olduğunun belirtilmesi gerekmektedir.DBS’de açılırken derslerin yapısal olarak belirli bir standartta hazırlanması gerekmektedir. Bu kapsamda derse ilişkin genel bilgilendirme, öğretim elemanı iletişim bilgileri ve ders izlencesinin yanı sıra içerik ve etkinliklerin uygun başlıklandırmalarla/ etiketlerle kategorize edilmesi gerekmektedir. DBS Platformunda hazırlanan örnek derse erişmek için tıklayınız.
- Ders izlencesi ile uyumlu olarak ilgili ders kapsamında kullanılacak olan materyaller (ders notu, video vb.) DBS üzerinden paylaşılabilir. Bunun yanı sıra ilgili ders kapsamında gerçekleştirilecek olan etkinlikler (forum, wiki vb.) ve değerlendirmeler (ödev, alıştırma, sınav vb.) DBS’de ilgili hafta öncesinde oluşturularak öğrencilere açılmalıdır.
- DBS’de ders içeriklerinin yanı sıra öğrencilerin mümkün olduğunca aktif olmasını sağlayan, öğrenciye bireysel çalışmalarında planlama ve rehberlik desteği sunan ilgi çekici etkinliklere yer verilmesine özen gösterilmelidir. Bu kapsamda blog, forum, tartışma gibi modüller kullanılarak öğrenci-öğrenci ve öğrenci-eğitimci arasındaki asenkron etkileşimi artıracak etkinliklere yer verilmelidir.
- Dersler yürütülürken öğrencilerin OBS ve DBS üzerinden gelen taleplerine hızlı geri bildirim sağlanması (en geç 48 saat içerisinde cevap verilmesi) gerekmektedir.
- Tamamen uzaktan eğitim yoluyla yürütülen derslerin Açık Ders Malzemeleri platformunda da paylaşılması önerilmektedir (İlgili faaliyet Üniversitemiz öğretim üyeliğine atama kriterleri kapsamında puanlandırılmaktadır).
- Canlı dersler DBS ile entegre olarak çalışan BigBlueButton “Canlı Ders” platformu üzerinden gerçekleştirilecektir. BigBlueButton kullanımına yönelik rehberler için tıklayınız.
- DBS’de tanımlı 1-3 kredilik dersler için en az 45-60 dakika (1 oturum), 4-6 kredilik ders için 60-90 dakika (2 oturum), 7-10 kredilik ders için 90-135 dakika (3 oturum) canlı ders yapılması gerekmektedir.
- Canlı derslerin ilgili ders için OBS’ye tanımlanan ders saatleri içerisinde yapılması gerekmektedir.
- Canlı derslerin kaydedilmesi gerekmektedir. Derslerin kayıt altına alınması öğretim elemanının sorumluluğundadır.
- Canlı derslere devam ile ilgili olarak öğrencinin tabi olduğu yönetmelikteki devam şartları uygulanmaktadır. (Ön lisans – lisans ve lisansüstü eğitim yönetmelikleri için tıklayınız.
- Canlı derslere engelli öğrencilerin erişiminde yaşanabilecek problemlerin giderilmesi için ilgili öğrencilerle görüşülerek ihtiyaçları doğrultusunda gerekli önlemler alınmalıdır.
Öğretimin Niteliğinin Artırılmasına Yönelik Öneriler:
- DBS’de öğrencilerin mümkün olduğunca aktif olmasını sağlayan, öğrenciye bireysel çalışmalarında planlama ve rehberlik desteği sunan ilgi çekici materyallerin (ders notu, video vb.) kullanılmasına ve etkinliklere (blog, forum, wiki, ödev, alıştırma, sınav vb.) yer verilmesine özen gösterilmelidir.
- Öğretim elemanlarının dönem başında öğrencilerin DBS’ye ve canlı ders sistemine erişim olanaklarına yönelik OBS’den sağlanan verileri (geliştirme aşamasında) alarak ders tasarım süreçlerinde bu durumu göz önünde bulundurmaları hâlinde daha etkili ve verimli bir eğitim süreci gerçekleştirilebilir.
- Engelli öğrencilere yönelik birim bazlı ders partnerlik (sınıf arkadaşı/akranından gönüllü olarak destek alması) yapısı kurularak öğrencilerin birbirini destekleyerek hem etkileşim süreçlerinin yoğunlaşması hem de erişilebilirlik problemlerinin ortadan kalkması sağlanabilir.
- Uygulamalı eğitim gerektiren derslerin tamamen uzaktan eğitim yoluyla yürütülmesi durumunda mümkün olan en etkin ve verimli yöntemlerin tercih edilmesi için program özelinde gerekli tedbirler alınmalıdır. Örneğin; laboratuvar deneylerinin hazır görsellerle desteklenmesi, sanal laboratuvar uygulamaları, laboratuvarda yürütülen deneylerin video kaydı şeklinde hazırlanması, videoların etkileşimli video formatına çevrilerek adım adım deney yapma sürecinin yaşatılması, öğrenciler tarafından da elektrik devresi kurulması gibi basit deneylerin evde yaptırılması ve sonrasında videonun DBS’ye yüklenmesi gibi uygulamalar program ve ders özelinde değerlendirilebilir. Bu kapsamda Dünya ve Türkiye’de paylaşılan Açık Eğitim Kaynakları’ndan faydalanabilirsiniz.
- Öğrencilerin kendi aralarında izlenebilir ve denetlenebilir sanal öğrenme toplulukları oluşturabilecekleri faaliyetlere (öğrencilerin kendi aralarında bilgi alışverişi yapabilecekleri canlı ders oturumları düzenleyebilmeleri vb.) yer verilebilir. Bunun yanı sıra öğrencilerin içerik geliştirdiği, paylaştıkları, beğeni aldıkları, uygulamalarını gösterebilecekleri bir platform oluşturulabilir.
- Aynı mekânda yüz yüze olarak bir araya gelebilecek öğrencilerin kendi aralarında öğrenme toplulukları oluşturabilecekleri yüz yüze küçük grup etkinlikleri düzenlenebilir.
- Canlı ders uygulamalarında öğrencilerin aktif katılımının sağlanmasına özen gösterilmelidir. Bu kapsamda; canlı derslerin girişinde konunun genel çerçevesine yönelik bilgilendirme sağlandıktan sonra, aktif katılıma yönelik etkinlikler (soru-cevap, anlık veya planlı kısa sınavlar (quizler), grup çalışmaları, bireysel sunumlar vb.) planlanarak, öğrenci-öğrenci ve öğrenci-eğitimci etkileşimi teşvik edilebilir. Öğrenci-öğrenci etkileşimine yönelik videolara erişmek için tıklayınız, öğretici-öğrenci etkileşimine yönelik videolara erişmek için tıklayınız.
- Canlı derslerde kullanılan içerikler multimedya ögeleriyle zenginleştirilebilir. Ayrıca ders sürecinde canlı ders platformunda sunulan araçlar (sohbet bölmesi, sohbet odaları, beyaz tahta, içerik paylaşım araçları vb.) etkili bir şekilde kullanılabilir. BigBlueButton platformundaki araçların kullanılmasına yönelik videolara erişmek için tıklayınız.
- Canlı derslerde öğrenci-öğrenci etkileşimini artırmak için sohbet odaları (breakout room) kullanılabilir. Öğrenci-Öğrenci etkileşimi videosuna erişmek için tıklayınız.
- Canlı derslerin etkili bir şekilde yürütülebilmesine yönelik “Canlı Ders Uygulama İlkeleri ve Örnekleri E-kitabı” ve destek videoları hazırlanmıştır. İlgili kaynaklara erişmek için tıklayınız.
B. Ders İçerikleri
Uzaktan eğitimle yürütülen derslerde kullanılabilecek yoğun etkileşim içeren ve her biri belirli koşullarda eğitsel açıdan diğerlerine göre daha işlevsel olan pek çok farklı içerik türü bulunmaktadır. Uzaktan eğitimde nitelikli öğrenme çıktılarının elde edilebilmesi için ilgili öğrenme hedefi, konu alanı, öğrenen ihtiyacı vb. farklı bileşenler gözetilerek bu tür zenginleştirilmiş içeriklerin (ders videoları, animasyonlar, grafikler, kısa hikâyeler vb.) geliştirilmesine ve kullanılmasına ağırlık verilmelidir. Bu kapsamda uzaktan eğitim uygulamalarında ders içeriklerinin kullanımına yönelik uyulması gereken ilkeler ve içeriklerin niteliğinin artırılmasına yönelik önerilere yer verilmiştir.
Uyulması Gereken İlkeler:
- Öğretim elemanları tarafından her hafta için bir ders notu veya ders sunumu hazırlanmalı ve DBS’de ilgili haftaya yüklenmelidir. Ünite yazım şablonu ile ilgili web sitesi için tıklayınız.
- Uzaktan eğitim uygulamalarında kullanılacak materyallerin farklı öğrenme durumları (bilişsel/ duyuşsal/ psikomotor) ve dersin yapısına göre (teorik/ uygulama) çeşitlendirilmesi eğitim süreçlerinin niteliğinin artırılması açısından oldukça önemlidir. Bu kapsamda mümkün olduğunca farklı medya unsurlarıyla zenginleştirilmiş ders içeriklerinin (ders videoları, animasyon, grafikler, kısa hikâyeler, vb.) kullanılmasına özen gösterilmesi gerekmektedir.
- Uzaktan eğitim uygulamalarında kullanılacak olan materyallerin engelli öğrenciler açısından erişilebilir olması gerekmektedir. Bu kapsamda öğretim elemanlarının dönem başında Öğrenci Bilgi Sistemi üzerinde kendilerine sunulan engelli öğrenciler ve engel durumlarına yönelik bilgilendirme raporunu (geliştirme aşamasında) alarak ders kapsamında kullanılacak materyalleri ilgili öğrencilerin ihtiyaçlarına uyumlu hâle getirmesi gerekmektedir.
- Görme engelli öğrencilere yönelik okuyucu sistemlerinin kullanabileceği zengin metin biçimlerinin metinlerde kullanımı açısından özen gösterilmesi, sunumlarda büyük punto ve kontrast renk kullanılması, görsel içeriklerin, grafik ve tabloların ders anlatımı sırasında betimlenmesi gibi alternatif yöntemlere başvurulabilir.
- İşitme engelli öğrencilere yönelik ders içeriklerinin metin olarak sağlanması, ders anlatımlarının mümkünse alt yazılı olarak da verilmesi, ders içeriğinin önceden metin olarak öğrenciye gönderilmesi gibi alternatif yöntemlere başvurulabilir.
İçeriğin Niteliğinin Artırılmasına Yönelik Öneriler:
- DBS platformunda yer alan içerik oluşturma programlarıyla (H5P vb.) farklı türden ders materyalleri çeşitlendirilebilir. H5P materyal geliştirme rehberine erişmek için tıklayınız.
- DBS’ye farklı türden video materyalleri (konu özetleme videosu, soru-cevap videosu, uzman söyleşi videosu vb) eklenebilir.
- Uygulamalı derslere yönelik çalışmalar (atölye çalışmaları, laboratuvar dersleri vb.) video kayıt altına alınarak öğrencilerle DBS üzerinden paylaşılabilir.
- Video materyalleri farklı etkileşim seçenekleri (alıştırma/ uygulama, menü yapısı vb.) ile zenginleştirilebilir. Etkileşimli video hazırlama rehberine erişmek için tıklayınız.
- DBS üzerinden öğrencilere sunulan öğrenme etkinlikleri düzenli olarak takip edilerek, öğrenci katılımları izlenebilir.
- DBS’de açılan bir forum aracılığıyla veya canlı derslerin bir bölümünde öğrencilerin dersle ilgili soruları veya detaylandırılmasını istedikleri konu başlıkları alınarak bu soruların cevaplanmasına veya ilgili konu başlıklarının detaylandırılmasına yönelik kısa videolar hazırlanarak bunlar DBS’ye ek kaynak olarak yüklenebilir.
- Ders öncesinde öğrencilerden derse ilişkin ön hazırlık niteliğinde belirli konu başlıklarına yönelik kendilerinin oluşturacakları video veya farklı türde materyaller talep edilebilir. İlgili materyaller değerlendirilerek uygun olanlar DBS’ye ek kaynak olarak yüklenebilir.
C. Ölçme ve Değerlendirme
Uzaktan eğitimde ölçme ve değerlendirme, sürecin en önemli bileşenlerinden biridir. Ölçme ve değerlendirme yetersizse, bununla ilişkili olarak öğretimin de etkili olmayacağı söylenebilir. Hiç şüphesiz ölçülmeyen bir şeyin yönetilmesi, geliştirilmesi ve gelişim düzeyinin belirlenmesi mümkün değildir. Uzaktan olması sebebiyle ölçme ve değerlendirme süreçlerinde zorluklarla karşılaşılsa da günümüzde uzaktan eğitimde ölçme ve değerlendirmeye yönelik birçok teknik ve yöntem mevcuttur. Bu kapsamda uzaktan eğitim uygulamalarında ölçme ve değerlendirme süreçlerine yönelik uyulması gereken ilkeler ve içeriklerin niteliğinin artırılmasına yönelik önerilere yer verilmiştir.
Uyulması Gereken İlkeler:
- DBS’ de yürütülecek sınavlara yönelik online sınav yönergesi DBS üzerinden öğrencilerle paylaşılmalıdır. Öğrencilere sınav başlangıç ve bitiş saati gibi genel bilgilendirmelerin yanı sıra ilgili sınava özel durumlar hakkında bilgilendirme sağlanmalıdır.
- Ölçme süreci, değerlendirme yaklaşımları, puanlama sistemi ve ölçütler ders izlencelerine eklenerek derslere başlamadan önce DBS’ye yüklenmelidir.
- Ölçme-değerlendirme yöntemleri, dersin doğasına (programa veya içeriğe özgü) uygun olarak tasarlanmalıdır.
- Ölçme ve değerlendirme süreçlerinde “şeffaflık ve denetlenebilirlik” ilkesi esas alınarak DBS ve/veya sınavın yapıldığı ortamlar tarafından sağlanan güvenlik imkânları azami ölçüde uygulanmalıdır. DBS teknik güvenlik önlemlerinin yanı sıra dersin yapısına uygun kişiye özgü değişkenleri içeren sorular, sınav sürelerinin soru zorluk derecesine göre ayarlanması, soru bankasındaki soru sayısının fazla olması gibi önlemlerin alınmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Bunların yanı sıra öğrencilerden alınan ödevler intihal programlarıyla değerlendirilmelidir. Güvenli online sınav hazırlamaya ilişkin rehber için tıklayınız.
- Ölçme ve değerlendirme uygulamalarının en az %60’ı gözetimli olarak yapılmalıdır. Geri kalan %40’lık kısmı gözetimli yapılabileceği gibi gözetimsiz sürece dayalı ölçme ve değerlendirme etkinliklerine dayalı olarak oluşturulabilir.
- Ölçme ve değerlendirme etkinlikleri ilgili dersin AKTS iş yükü dikkate alınarak tasarlanmalıdır. AKTS’ye yönelik bilgilendirme videosuna erişmek için tıklayınız.Ölçme ve değerlendirme süreçlerinin bütün öğrenciler için erişilebilir olması gerekmektedir. Bu kapsamda;
- Öğrencilere sınavdan önce olacakları sınava ilişkin öğrencilerin kaygılarını azaltacak deneme imkânı sunulmalıdır.
- Öğrencilere sınav süreçlerinde dikkat etmeleri gereken teknik ve diğer hususlara dayalı kılavuzlar hazırlanmalıdır.
- Ölçme ve değerlendirme süreçlerinin dezavantajlı grup (engelli, yabancı uyruklu vb.) olarak nitelendirilen öğrenciler için erişilebilir olması için gerekli tedbirlerin dersi veren öğretim elemanı tarafından alınması gerekmektedir. Bu kapsamda öğretim elemanlarının dönem başında Öğrenci Bilgi Sistemi üzerinde kendilerine sunulan engelli öğrenciler ve engel durumlarına yönelik bilgilendirme raporunu alarak ölçme ve değerlendirme süreçlerinde kullanılacak soru ve etkinlikleri ilgili öğrencilerin ihtiyaçlarına uyumlu hâle getirmesi gerekmektedir. Bu kapsamda;
- Görme engelli öğrencilere yönelik sorularda yer alan grafik vb. için sesli betimleme desteği sunulmalıdır.
- Sınavlarda engel durumuna göre öğrencilere ek süre tanınmalıdır.
Ölçme ve Değerlendirmenin Niteliğini Artırmaya Yönelik Öneriler:
- Uzaktan öğretimle yürütülen derslerde sonuç görmeye yönelik ölçme değerlendirme etkinliklerinin yanı sıra süreç odaklı ölçme değerlendirme etkinlikleri de kullanılabilir. Süreç odaklı ölçme değerlendirme uygulamalarında değerlendirmenin nasıl yapılacağı, performans ödevlerinin öğrenci tarafından nasıl izleneceği konusunda öğretim elemanları tarafından dönüt verilmesi gerekir.
- Uzaktan eğitimle yürütülen derslerde kullanılan DBS ve canlı ders sistemlerinde kaydedilen öğrenme analitiği verileri puanlama yoluna gidilebilir. Öğrencilerin eş zamanlı ve eş zamansız olarak yaptıkları ödev, tartışma, proje, alıştırma, kısa sınav vb. kanıtlanabilecek türden öğrenci hareketleri (ör. bir öğrencinin DBS’deki derse ait etkinlikleri takip edip etmediği, yüklenen bir videoyu izleyip izlemediği, izlediyse ne kadar süre ile izlediği vb.) ölçme değerlendirme süreçlerinde göz önünde bulundurulabilir. Ancak öğrenme analitiklerinin puanlandırılması sürecinde ağırlıklandırma kullanılmalıdır. Bu kapsamda;
- Öğrencilerin DBS ve canlı ders sisteminde geçirdikleri süre ve etkileşimler puanlandırılabilir.
- Ders materyalinin içine yerleştirilen ölçme araçları ile elde edilen veriler değerlendirilebilir.
- DBS’de yer verilen etkinliklerin tamamlanma durumuna göre puanlandırılması/ rozetlendirilmesi sağlanabilir.
- DBS üzerinden alınan veriler riskli öğrencilerin tespitinde kullanılarak gerekli müdahaleler yapılabilir.
- Öğrencilere DBS’de derse ilişkin soru bankası oluşturularak öğrencilerin değerlendirme süreçlerinde yararlanabileceği kaynaklar oluşturulabilir. İlgili soru bankasında yer alacak soruların öğrenme çıktıları ile ilişkisi kurularak elde edilen verilerden hareketle öğrenme analitikleri oluşturulabilir. DBS’de soru bankası oluşturmaya yönelik videoya erişmek için tıklayınız.
- DBS’de çoktan seçmeli, doğru-yanlış, kısa cevaplı, boşluk doldurma, eşleştirme gibi ilgili dersin değerlendirilmesine uygun farklı soru tipleri kullanılmalıdır. Kullanılan sınav sorularına yönelik istatistikler çıkarılarak değerlendirilebilir. DBS’de farklı türde soru oluşturmaya yönelik videoya erişmek için tıklayınız.
- Ödev ve sınavların yanı sıra blog, forum, tartışma, akran değerlendirme ve ekip çalışması gibi farklı türde değerlendirme etkinliklerine yer verilebilir. Bu etkinlikler kapsamında öğrencilere geri bildirim verilmesine özen gösterilmelidir. Uzaktan eğitimde etkili ölçme-değerlendirme videosuna erişmek için tıklayınız.
Madde | Link |
Ek1 | http://adm.atauni.edu.tr/course/view.php?id=240 |
Ek2 | https://ogem.atauni.edu.tr/2020/10/26/ders-izlencesi-nasil-hazirlanir/#page-content2020/10/26/ders-izlencesi-nasil-hazirlanir/#page-content |
Ek3 | |
Ek4 | https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=23757&MevzuatTur=8&MevzuatTertip=5 |
Ek5 | |
Ek6 | |
Ek7 | |
Ek8 | |
Ek9 | https://ekitap.atauni.edu.tr/index.php/product/uzaktan-ogretimde-canli-ders-uygulama-ilkeleri-ve-ornekleri/ |
Ek10 | http://atauzem.atauni.edu.tr/unitesablon/ |
Ek11 | |
Ek12 | |
Ek13 | |
Ek14 | |
Ek15 | |
Ek16 | |
Ek17 | |
Ek18 | https://www.youtube.com/watch?v=DTqAt3–UUE |